Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

સુન્દરકાણ્ડ.
અથ દ્વિષષ્ટિતમસ્સર્ગઃ||

તાનુવાચ હરિશ્રેષ્ઠો હનુમાન્ વાનરર્ષભઃ|
અવ્યગ્રમનસો યૂયં મધુસેવત વાનરાઃ||1||
અહમાવારયિષ્યામિ યુષ્માકં પરિપંથિનઃ|

સ|| હરિશ્રેષ્ઠઃ વાનરર્ષભઃ હનુમાન્ તાન્ ઉવાચ|વાનરાઃ યૂયં અવ્યગ્રમનસઃ મધુસેવત||યુષ્માકં પરિપન્થિનઃ અહં આવારયિષ્યામિ ||

Hanuman, the best among Vanaras spoke to them. 'Oh Vanaras! Without any fear take the honey. I will prevent anybody who objects to your actions'.

શ્રુત્વા હનુમતો વાક્યં હરીણાં પ્રવરોઽઙ્ગદઃ||2||
પ્રત્યુવાચ પ્રસન્નાત્મા પિબંતુ હરયો મધુ|
અવશ્યં કૃતકાર્યસ્ય વાક્યં હનુમતો મયા||3||
અકાર્યમપિ કર્તવ્યં કિમંગ પુનરીદૃશમ્

સ|| હનુમતઃ વાક્યં શ્રુત્વા અઙ્ગદઃ પ્રવરઃ હરીણાં પ્રત્યુવાચ| હરયઃ મધુ પ્રસન્નાત્માપિબંતુ||કૃતકાર્યસ્ય હનુમતઃ વાક્યં અકાર્યં અપિ અવશ્યં કર્તવ્યં | ઈદૃશં પુનઃ કિમંગ||

Hearing the words of Hanuman, the distinguished Angada replied. "Oh Vanaras ! You may drink happily. With accomplished Hanuman's words even a forbidden work shall surely be done. What to say of this kind of work ( drinking honey)'.

અઙ્ગદસ્ય મુખાચ્છ્રુત્વા વચનં વાનરર્ષભાઃ||4||
સાધુ સાધ્વિતિ સંહૃષ્ટા વાનરાઃ પ્રત્યપૂજયન્|
પૂજયિત્વાઙ્ગદં સર્વે વાનરા વાનરર્ષભમ્||5||
જગ્મુર્મધુવનં યત્ર નદીવેગ ઇવ દ્રુમમ્|

સ|| વાનરર્ષભાઃ વાનરાઃ અંગદસ્ય મુખાત્ વચનં શ્રુત્વા સંહૃષ્ટાઃ સાધુ સાધ્વિતિ પ્રત્યપૂજયન્|| સર્વે વાનરાઃ અંગદં પૂજયિત્વા યત્ર મધુવનં (તત્ર) જગ્મુઃ નદી વેગઃ દ્રુમમ્ ઇવ ||

The bulls among Vanaras, hearing those words from Angada, very much delighted praised him saying 'very good very good'. All the Vanaras praising Angada quickly moved into Madhuvanam, like the trees in fast flowing river.

તે પ્રવિષ્ટા મધુવનં પાલાનાક્રમ્ય વીર્યતઃ||6||
અતિસર્ગાચ્ચ પટવો દૃષ્ટ્વા શ્રુત્વા ચ મૈથિલીં|
પપુસ્સર્વે મધુ તદા રસવત્ફલ માદદુઃ||7||
ઉત્પત્ય ચ તતઃ સર્વે વનપાલાન્ સમાગતાન્|
તાડયંતિસ્મ શતશસ્સક્તાન્ મધુવને તદા||8||

સ|| મૈથિલીં દૃષ્ટ્વા શ્રુત્વા અતિસર્ગાચ્ચ મધુવનં પ્રવિષ્ટાઃ| પાલાન્ વીર્યતઃ આક્રમ્ય તદા મધુઃ પપુઃ | રસવત્ ફલં આદદુઃ||તદા સર્વે સક્તાન્ સમાગતાન્ મધુવને ઉત્પત્ય તતઃ વનપાલાન્ શતશઃ તાડયંતિસ્મ||

Having seen Maithili and overjoyed with success they entered the Madhuvanam. Having violently attacked the guards they then drank honey and ate tasty fruits. Then all the Vanaras rising up, came together and hit the forest guards in many ways.

મધૂણિ દ્રોણમાત્રાણિ બાહુભિઃ પરિગૃહ્ય તે|
પિબંતિ સહિતાઃ સર્વે નિઘ્નંતિ સ્મ તથા પરે||9||
કેચિત્પીત્વાઽપવિધ્યંતિ મધૂનિ મધુપિઙ્ગળાઃ|
મધૂચ્છિષ્ટેન કેચિચ્ચ જઘ્નુરન્યોન્યમુત્કટાઃ||10||
અપરે વૃક્ષમૂલે તુ શાખાં ગૃહ્ય વ્યવસ્થિતાઃ|
અત્યર્થં ચ મદગ્લાનાઃ પર્ણાન્યાસ્તીર્ય શેરતે||11||

સ|| તે સર્વે બહુભિઃ દ્રોણમાત્રાણિ મધૂનિ પરિગૃહ્ય સહિતાઃ પિબન્તિ| અપરે નિઘ્નન્તિ ચ||મધુપિંગળાઃ કેચિત્ મધૂનિ પીત્વા મધૂચ્છિષ્ટેન ઉત્કટાઃ અન્યોન્યં પ્રવિધ્યન્તિ જગ્મુઃ|| અપરે શાખાં ગૃહ્ય વૃક્ષમૂલે વ્યસ્થિતાઃ| અત્યર્થં મદગ્લાનાઃ પર્ણાનિ આસ્તીર્ય શેરતે||

All of them took hold of large amounts of honey and drank. Other were preventing the guards. Some of the Vanaras afterbdrinking honey intoxicated by chunks of honey combs, went about pushing each other. Others took hold of branches of the tree to steady themselves. Due to excessive sweet drinks, some of them laid down spreading the leaves.

ઉન્મત્તભૂતાઃ પ્લવગા મધુમત્તાશ્ચ હૃષ્ટવત્|
ક્ષિપંતિ ચ તદાન્યોઽન્યં સ્ખલંતિ ચ તથાઽપરે||12||
કેચિત્ ક્ષ્વેળાં પ્રકુર્વંતિ કેચિત્કૂજંતિ હૃષ્ટવત્|
હરયો મધુના મત્તઃ કેચિત્ સુપ્તા મહીતલે||13||
કૃત્વા કેચિત્ દસંત્યન્યે કેચિત્ કુર્વંતિ ચેતરત્
કૃત્વા કેચિત્ વદંત્યન્યે કેચિત્ બુધ્યંતિ ચેતરત્||14||

સ|| મધુમત્તાઃ પ્લવગાઃ ઉન્મત્તભૂતાઃ હૃષ્ટવત્ અન્યોન્યં ક્ષિપન્તિ |અપરે સ્ખલંતિ ચ||કેચિત્ ક્ષ્વેળાં પ્રકુર્વન્તિ | કેચિત્ હૃષ્ટવત્ કૂજન્તિ|મધુના મત્તાઃ કેચિત્ હરયઃ મહીતલે સુપ્તાઃ||કેચિત્ કૃત્વા હસન્તિ| અન્યે કેચિત્ ઇતરમ્ કુર્વન્તિ| કેચિત્ કૃત્વા વદન્તિ| કેચિત્ અન્યે ઇતરત્ બુધ્યન્તિ||

Intoxicated Vanaras, like mad people, were joyfully pushing each other. Some others were unsteady. Some others roared. Some happily cooed like birds. Intoxicated by the drink some Vanaras slept on the ground. Some were laughing. Some others did some thing else. Some were talking after drinking. Some others were perceiving something else.

યેઽપ્યત્ર મધુપાલાસ્સ્યુઃ પ્રેષ્યા દધિમુખસ્ય તુ|
તેઽપિ તૈર્વાનરૈર્ભીમૈઃ પ્રતિષિદ્ધા દિશો ગતાઃ||15||
જાનુભિસ્તુ પ્રકૃષ્ટાશ્ચ દેવમાર્ગં પ્રદર્શિતાઃ|
અબ્રુવન્ પરમોદ્વિગ્ના ગત્વા દધિમુખં વચઃ||16||

સ|| અત્ર દધિમુખસ્ય પ્રેષ્યાઃ મધુપાલાઃ યે સ્યુઃ તે અપિ ભીમૈઃ વાનરૈઃ પ્રતિષિદ્ધાઃ દિશઃ ગતાઃ ||જાનુભિઃ પ્રકૃષ્ટાઃ દેવમાર્ગં પ્રદર્શિતાઃ | પરમોદ્વિગ્નાઃ દધિમુખં ગત્વા વચઃ અબ્રુવન્ ||

There the guards of the Madhuvanam sent by Dadhimukha as a cover were driven away in all directions. Some were dragged with their knees and thrown into the sky. Greatly disturbed the guards went and spoke to Dadhimukha.

હનુમતા દત્તવરૈર્હતં મધુવનં બલાત્|
વયં ચ જાનુભિઃ કૃષ્ટા દેવમાર્ગં ચ દર્શિતાઃ||17||
તતો દધિમુખઃ ક્રુદ્ધો વનપસ્તત્ર વાનરઃ|
હતં મધુવનં શ્રુત્વા સાંત્વયામાસ તાન્ હરીન્||18||

સ|| હનુમતા દત્તવરૈર્હતં વયં ચ મધુવનં જાનુભિઃ બલાત્ કૃષ્ટા દેવમાર્ગં ચ દર્શિતાઃ ||તત્ઃ તત્ર દધિમુખઃ વાનરઃ કૃદ્ધઃ મધુવનં હતં (ઇતિ) શ્રુત્વા હરીણ્ સાન્ત્વયામાસ||

' Permitted by Hanuman to enter Madhuvanam, we were forcefully shown the sky way by holding our knees' . Then the Dadhimukha was angry with Vanaras. Having heard that Madhuvanam was destroyed he said soothing words ( to the guards).

ઇહાગચ્છત ગચ્છામો વાનરાન્ બલદર્પિતાન્|
બલેન વારયિષ્યામો મધુ ભક્ષયતો વયમ્|| 19||
શ્રુત્વા દધિમુખ સ્યેદં વચનં વાનરર્ષભાઃ|
પુનર્વીરા મધુવનં તેનૈવ સહસા યુયુઃ||20||
મધ્યે ચૈષાં દધિમુખઃ પ્રગૃહ્ય તરસા તરુમ્|
સમભ્યધાવત્ વેગેન તે ચ સર્વે પ્લવંગમાઃ||21||

સ||ઇહ આગચ્છત| ગચ્ચામઃ વયં બલદર્પિતાન્ મધુભક્ષયતઃ વાનરાન્ બલેન વારયિષ્યામઃ||વાનરર્ષભાઃ દધિમુખસ્ય ઇદં વચનં શ્રુત્વા સહસા તેનૈવ પુનઃ મધુવનં યયુઃ||એષાં મધ્યે તરસા દધિમુખઃ તરું પ્રગૃહ્ય વેગેન સમભ્યધાવત્ તે સર્વે પ્લવંગમાઃ ચ||

' Come here. We will go and forcibly prevent those Vanaras proud of their power, and drinking honey' . The bulls among Vanaras hearing those words of Dadhimukha again immediately went to Madhuvanam. On their way the energetic Dadhimukha took one tree and all the Vanaras too followed.

તે શિલાઃ પાદપાંશ્ચાપિ પર્વતાંશ્ચાપિ વાનરાઃ|
ગૃહીત્વાભ્યગમન્ ક્રુદ્ધા યત્ર તે કપિકુંજરાઃ||22||
તે સ્વામિવચનં વીરાહૃદયે ષ્યવસજ્ય તત્|
ત્વરયા હ્યભ્યધાવંત સાલતાલ શિલાયુધાઃ||23||
વૃક્ષસ્થાંચ તલસ્થાંચ વાનરાન્ બલદર્પિતાન્|
અભ્યક્રામં સ્તતો વીરાઃ પાલાસ્તત્ર સહસ્રશઃ||24||

સ|| તે વાનરાઃ ક્રુદ્ધાઃ શિલાઃ પાદપાંશ્ચ પર્વતાંશ્ચ ગૃહીત્વા તે કપિકુંજરાઃ યત્ર તત્ર અભ્યગમન્||વીરાઃ તે તત્ સ્વામિવચનં હૃદયેષુ અવસ્જ્ય સાલતાલશિલાયુધાઃ ત્વરયા અભ્યધાવન્ત||તતઃ વીરાઃ પાલાઃ સહસ્રશઃ વૃક્ષાસ્થાંશ્ચ તલાસ્થાંશ્ચબલદર્પિતાન્ વાનરાન્ અભ્યક્રમન્||

The angry Vanara guards took rocks, trees and even big boulders and the elephant among Vanaras Dadhimukha went to the Madhuvanam. The heroic guards keeping their leaders words in the heart went with Sala Tala trees as weapons rushed at once. Then the heroic guards in their thousands attacked the proud Vanaras who were on the trees and under the trees.

અથ દૃષ્ટ્વા દધિમુખં ક્રુદ્ધં વાનરપુંગવાઃ|
અભ્યધાવંત વેગેન હનુમત્પ્રમુખાઃ તદા||25||
તં સવૃક્ષં મહાબાહું અપતંતં મહાબલમ્|
આર્યકં પ્રાહરત્તત્ર બાહુભ્યાં કુપિતોઽઙ્ગદઃ||26||
મદાંધશ્ચન વેદૈન માર્યકોઽયં મમેતિ સઃ|
અથૈનં નિષ્પિપેષાશુ વેગેવત્ વસુધાતલે||27||

સ|| અથ હનુમત્પ્રમુખાઃ વાનરપુંગવાઃ તદા દધિમુખં ક્રુદ્ધં દૃષ્ટ્વા વેગેન અભ્યધાવંત||કુપિતઃ અંગદઃ સવૃક્ષં મહાબાહું મહાબલં આપતંતં તં આર્યકમ્ તત્ર બાહુભ્યાં પ્રાહરત્||સઃ મદાંધસ્ય અયમ્ મમ આર્યકઃ ઇતિ એનં ન વેદ | અથ એનં વસુધાતલે વેગવત્ આશુ નિષ્પિપેષ||

Then the Hanuman and other leaders among Vanaras seeing the angry Dadhimukha came quickly. Then angry Angada seeing the powerful strong armed elderly one coming with a tree held him tightly with his hands. Blinded with power he did not realize that he is his elder. Then he pushed him onto the ground speedily.

સ ભગ્ન બાહૂરુભુજો વિહ્વલઃ શોણિતોક્ષિતઃ|
મુમોહ સહસા વીરો મુહૂર્તં કપિકુંજરઃ||28||
સ સમાશ્વાસ સહસા સંક્રુદ્ધો રાજમાતુલઃ|
વાનરાન્ વારયામાસ દંડેન મધુમોહિતાન્||29||
સ કથંચિત્ વિમુક્તઃ તૈઃ વાનરૈર્વાનરર્ષભઃ|
ઉવાચૈકાંત માશ્રિત્ય ભૃત્યાન્ સ્વાન્ સમુપાગતાન્ ||30||

સ|| ભગ્નબાહૂરુભુજઃ શોણિતોક્ષિતઃ વિહ્વલઃ સઃ વીરઃ કપિકુંજરઃ સહસા મુહૂર્તં મુમોહ||રાજમાતુલઃ સઃ સહસા સમાશ્વસ્ય સંક્રુદ્ધઃ મધુમોહિતાન્ વાનરાન્ દણ્ડેન વારયામાસ||તૈઃ વાનરૈઃ કથંચિત્ વિમુક્તઃ સઃ વાનરર્ષભઃ એકાન્તં આશ્રિત્ય સમુપાગતાન્ સ્વાન્ ભૃત્યાન્ ઉવાચ||

With shoulders and arms hurt, battered, soaked with blood , that heroic elephant among Vanaras , Dadhimukha ,lost consciousness for a moment. The furious maternal uncle of the king quickly recovering , chased the intoxicated Vanaras with a stick. Somehow escaping from the Vanaras , Dadhimukha ,the bull among Vanaras moved to a secluded place spoke to his followers who followed him.

એતે તિષ્ઠંતુ ગચ્છામો ભર્તાનો યત્ર વાનરઃ|
સુગ્રીવો વિપુલગ્રીવઃ સહ રામેણ તિષ્ઠતિ||31||
સર્વં ચૈવાંગદે દોષં શ્રાવયિષ્યામિ પાર્થિવે|
અમર્ષી વચનં શ્રુત્વા ઘાતયિષ્યતિ વાનરાન્||32||
ઇષ્ટં મધુવનં હ્યેતત્ સુગ્રીવસ્ય મહાત્મનઃ|
પિતૃપૈતામહં દિવ્યં દેવૈરપિ દુરાસદમ્||33||

સ||એતે તિષ્ઠન્તુ નઃ ભર્તા વાનરઃ વિપુલગ્રીવઃ સુગ્રીવઃ યત્ર રામેણ સહ તિષ્ઠતિ (તત્ર) ગચ્છામઃ|| અંગદે સર્વં દોષં પાર્થિવે શ્રાવયિષ્યામિ|વચનં શ્રુત્વા અમર્ષિવાનરાન્ ઘાતયિષ્યતિ||પિતૃપૈતામહં દિવ્યં દેવૈરપિ દુરાસદમ્ એતત્ મધુવનં મહાત્મનઃ પાર્થિવસ્ય હિ||

' Let them stay. We will go where our broad necked king Sugriva is sitting with Rama. We will let him know all the mistakes of Angada. Hearing those words, he being very furious ,will put an end. This wonderful Madhuvanam belongs to the revered king , coming from the forefathers it is inaccessible even for Devas'.

સ વાનરન્ ઇમાન્ સર્વાન્ મધુલુભ્દાન્ ગતાયુષઃ|
ઘાતયિષ્યંતિ દંડેન સુગ્રીવઃ સસુહૃજ્જનાન્||34||
વધ્યા હ્યેતે દુરાત્મનો નૃપજ્ઞા પરિભાવિનઃ|
અમર્ષ પ્રભવો રોષઃ સફલો નો ભવિષ્યતિ||35||

સ|| સઃ સુગ્રીવઃ મધુલુબ્ધાન્ ગતાયુષઃ સ સુહૃત્‍જ્જનાન્ ઇમાન્ સર્વાન્ વાનરાન્ ઘાતયિષ્યતિ ||એતે દુરાત્મનઃ નૃપજ્ઞાપરિભાવિનઃ વધ્યાઃ હિ | અમર્ષપ્રભવઃ નઃ રોષઃ સફલઃ ભવિષ્યતિ||

' That Sugriva will punish all these Vanaras and their friends who are greedy for honey and are doomed. These evil minded ones who disobeyed king's orders are fit to be killed. That way our forbearance and fury will be fruitful '.

એવમુક્ત્વા દધિમુકો વનપાલાન્ મહાબલઃ|
જગામ સહસોત્પત્ય વનપાલૈઃ સમન્વિતઃ||36||
નિમિષાંતરમાત્રેણ સહિ પ્રાપ્તો વનાલયઃ|
સહસ્રાંશુસુતો ધીમાન્ સુગ્રીવો યત્ર વાનરઃ||37||

સ|| મહાબલઃ દધિમુખઃ વનપાલાન્ એવં ઉક્ત્વા સહસા વનપાલૈઃ સમન્વિતઃ ઉત્પત્ય જગામ||સઃ વનાલયઃ સહસ્રાંશુ સુતઃ ધીમાન્ સુગ્રીવઃ વાનરઃ યત્ર (તત્ર) નિમિષાન્તરમાત્રેણ પ્રાપ્તઃ|

Having told thus to the forest guards , the mighty Dadhimukha rose up along with the forest guards and went. In a moment Dadhimukha reached the place where Sugriva the son of Sungod is present.

રામં ચ લક્ષ્મણં ચૈવ દૃષ્ટ્વા સુગ્રીવ મેવ ચ|
સમપ્રતિષ્ઠાં જગતીં આકાશાન્ નિપપાત હ||38||

સ|| રામં ચ લક્ષ્મણં ચ એવ સુગ્રીવં એવ ચ દૃષ્ટ્વા આકાશાત્ સમપ્રતિષ્ઠાં જગતીં નિપપાત||

Seeing Rama , Lakshmana and Sugriva from the sky , he landed on an even ground.

સન્નિપત્ય મહાવીર્યઃ સર્વૈઃ તૈઃ પરિવારિતઃ|
હરિર્દધિમુખઃ પાલૈઃ પાલાનાં પરમેશ્વરઃ||39||
સ દીનવદનો ભૂત્વા કૃત્વા શિરસિ ચાંજલિમ્|
સુગ્રીવસ્ય શુભૌ મૂર્ધ્ના ચરણૌ પ્રત્યપીડયત્||40||

સ|| સર્વૈઃ તૈઃ પાલૈઃ પરિવારિતઃ પાલાનામ્ પરમેશ્વરઃ હરિઃ મહાવીર્યઃ દધિમુખઃ દીનવદનઃ શિરસિ અંજલિમ્ કૃત્વા સન્નિપત્ય સુગ્રીવસ્ય શુભે ચરણૌ મૂર્ધ્ના પ્રત્યપીડયત્ ||

Surrounded by all those guards, Dadhimukha bowed with his head to the king who is the leader of all Vanaras and is a great hero. Dadhimukha with a piteous face approached Sugriva and placed his forehead at his feet.

ઇત્યાર્ષે શ્રીમદ્રામાયણે આદિકાવ્યે વાલ્મીકીયે
ચતુર્વિંશત્ સહસ્રિકાયાં સંહિતાયામ્
શ્રીમત્સુન્દરકાણ્ડે દ્વિષષ્ટિતમસ્સર્ગઃ ||

Thus ends Sarga sixty two of Sundarakanda in Ramayana the first poem evert composed in Sanskrit by the first poet sage Valmiki.

||om tat sat||